کتاب‌هایی که توسط استادان دانشگاه تالیف می‌شوند، می‌توانند برای خوانندگان بسیار مفید و سودمند باشند، چرا که این کتاب‌ها بیشتر با بهره‌گیری از تجارب ارزشمند آنان نوشته شده‌اند که نتیجه سال‌ها تحقیق و پژوهش است .
ولی آنچه مهم است، انگیزه نوشتن کتاب است. آیا از جانب دولت حمایت‌های لازم وجود دارد تا بتوانند با فراغ‌‌بال به نوشتن بپردازند؟
به این منظور بهتر دیدیم پای صحبت استادان مولف کتاب بنشینیم تا از موانع و فرصت‌هایی که برای تالیف کتاب وجود دارد مطلع شویم.
ابتدا با دکتر محمد رضا بلورساز، استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان با تجربه ۲۰ ساله طبابت در ریه کودکان و آسم و آلرژی، ریاست انجمن فوق تخصصی عفونی اطفال و دبیر انجمن کودکان ایران گفت‌وگو کردیم.
او که نویسنده دو کتاب «نقش روی در تشخیص و درمان بیماری‌های عفونی» و «عناصر کمیاب و نقش آن در سلامتی انسان» است، درباره فرصت‌های مطالعاتی استادان مولف کتاب می‌گوید: «وقتی که استادی برای مطالعه می‌گذارد به میزان علاقه شخصی وی مرتبط است.»
از این‌رو بهرغم تعداد بالای استادان در کشور، تعداد معدودی تمایل به نوشتن کتاب دارند.
دکتر بلورساز معتقد است که نوشتن کتاب کار مشکلی است که نیازمند صرف سال‌ها وقت و مطالعه است.
به گفته وی باید برای نوشتن هر کتاب مدت سه سال به طور متناوب، وقت گذاشت که این امر به علت عشق و علاقه به نویسندگی و کنکاش در اموری است که به صورت مستقیم یا غیرمستفیم به رشته تخصصی ایشان مرتبط است.
وی با اشاره به رشد و پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی می‌گوید: «نویسنده کتاب باید در رشته خود صاحب‌نظر باشد و بر مسایل روزاشراف کامل داشته باشد تا بتواند کتابی درخور نیازهای روز زمانه- با استناد به مطالب پنج سال اخیر-بنویسد.»
وی گفت: «در رشته تخصصی من، کتابهای مرجع در دسترس هست ولی متاسفانه‌گاه این کتاب‌ها به‌روز نبوده و کتابهای چاپ آخر در کشور موجود نیست.»
با این حال نویسنده برای تالیف کتاب با موانع و فرصت‌هایی مواجه است.
دکتر بلورساز که عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بیمارستان مسیح دانشوری است می‌گوید: «در این مرکز بودجه خاص و امکاناتی در اختیار مولفان گذاشته می‌شود و نیازی به صرف وقت برای کارهای جانبی و امور اداری نیست.»
امتیاز چاپ کتاب کمتر از مقاله
اما وی گله‌مند است که امتیاز لازم به استادان نویسنده کتاب تعلق نمی‌گیرد، چاپ یک مقاله در ISI، هشت امتیاز دارد، در حالی که تنها پنج امتیاز برای استادان نویسنده کتاب در نظرگرفته می‌شود.
وی گفت: «نویسندگان کتاب باید درخورشأن یک شخصیت علمی، از نظر مادی تامین شوند.»
او که خود از اعضای هیأت‌علمی برای اعطای امتیاز به مقاله‌های استادان است، پیشنهاد می‌کند: «ما در کشورمان در کنار وابستگی علمی به سایر کشور‌ها باید به تقویت علمی کشور بیندیشیم که این امر با حمایت بیشتر از مولفان محقق خواهد شد. دولت کاغذ رایگان در اختیار اساتید مولف کتاب قرار دهد یا با معرفی تعدادی انتشاراتی به وزارت بهداشت، به مولفان کمک کند تا با مراجعه به آنان و با همکاری معاونت پژوهشی در کاهش هزینه‌های چاپ کتاب مولفان را یاری کند.»
در کشور باید تلاش‌های مولفان را ارج نهاد و برای نویسندگان بهای کمی و کیفی بیشتری در نظر گرفته شود تا انگیزه نوشتن کتاب فزونی یابد.
دکتر خشایار احمدی، متخصص گوش، گلو و بینی و مولف پنج کتاب، گوشه‌ای دیگر از مشکلات موجود برای مولفان کتاب را بازمی‌گوید.
مولف کتابهای «اتولوژی» کتاب فوق‌تخصصی جراحی گوش، «لارینگولوژی» کتاب فوق تخصصی جراحی حنجره که فرصت مطالعاتی‌اش به طور معمول ۱۰ ساعت در هفته است. می‌گوید: «براساس قوانین کمیته علمی راینولوژی، مولفان باید طبق پروژه و شرایط خاص آن فرصت مطالعاتی را مشخص کنند، من هم برای تالیف آخرین کتابی که منتشر کرده‌ام، یک سال و نیم وقت گذاشته‌ام.»
فرصت نگارش
وی فرصت مطالعاتی را به‌طور متوسط روزی دو ساعت می‌داند و درباره آخرین کتابی که برای مخاطب عام به نام «جراحی آندوسکوپی سینوس» نوشته می‌گوید: «کتابهای پزشکی عمدتا برای مخاطب عام یا مخاطبان تخصصی تالیف می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه جراحی آندوسکوپی سینوس روشی نو در جراحی سینوس است گفت: «اطلاعات عمومی در این زمینه کم است، بنابراین هدف از نوشتن این کتاب آگاه‌سازی عامه مردم در این زمینه است.»
وی در دسترس نبودن منابع اطلاعاتی لازم برای تالیف کتاب در خارج از محل کتابخانه را، عمده‌ترین چالش موجود برای مولفان عنوان کرده و می‌گوید: «نوشتن کتابهای تخصصی نیازمند دستیابی به منابع اطلاعاتی و کتب معتبر است که مطالعه آن برای تالیف کتاب ضروری است، ولی این منابع تنها در محل کتابخانه در دسترس مولفان است.»
دکتر احمدی، راهکار رفع این مشکل را داشتن رمز عبور برای محققان از طریق اینترانت و ارتباط با مراکز علمی مورد نظر می‌داند و معتقد است اتصال مولفان به شبکه‌های ارتباطی در منازل کمک بزرگی در رفع این معضل و استفاده بهینه از منابع خواهد کرد.»
بنابر اظهار وی در سراسر جهان برای محققان فعال که در مراکز پژوهشی خاص فعالیت دارند، امکاناتی در نظر گرفته شده که روند دسترسی به منابع علمی، در تمامی مکان‌ها امکان‌پذیر است که این موضوع موجب می‌شود پژوهشگران وقت کمتری رابرای تالیف کتاب بگذارند تا با فراغت خاطر به نوشتن بپردازند.
انتخاب موضوع
وی معتقد است که انتخاب موضوع کتاب باید درباره زمینه‌‌هایی باشد که آگاهی عمومی مردم نسبت به آن کم است، تا در این موضوع‌ها اطلاع‌رسانی انجام شود.
دکتر احمدی با تجربه‌ای که در تالیف پنج کتاب دارد می‌گوید: «تا به حال در ارتباط با مجوز ارشاد مشکلی نداشته‌ام و خود سرمایه‌گذار بوده‌ام و نیازمند حمایت‌های انتشاراتی دانشگاه یا انجمن نیستم.»
به گفته وی بسیاری از کشور‌ها محققان را در این زمینه همراهی می‌کنند و حمایت‌های مالی را برای مولفان درباره مخاطب خاص یا عام انجام می‌دهند.
در ادامه با دکتر الهام هاشمیان، متخصص زنان، دارای رتبه بورد که از سال ۱۳۸۸ تاکنون دو کتاب از مهم‌ترین منابع معتبر پزشکی در جهان را ترجمه کرده به گفت‌وگو نشستیم.
ترجمه این کتاب‌ها، بخصوص با ابتکاری که ایشان برای نخستین‌بار در رشته زنان انجام داده کمک بزرگی به استادان و دستیاران پزشکی شده است، این کتاب به صورت الگوریتمی تنظیم شده و به افزایش سرعت مطالعه، به‌ویژه برای رزیدنت‌هایی که با مطالعه حجم بالای مطالب درسی مواجه هستند، کمک شایانی می‌کند.
وی با اشاره به اینکه این نخستین کتابی است که در رشته پزشکی تماما به صورت الگوریتمی چاپ شده، درباره مشکلات حروفچینی کتاب می‌گوید: «برای چاپ این دو کتاب که در دو جلد در بهار و تابستان ۱۳۸۹به چاپ رسید، با مشکلات حروفچینی مواجه بودیم.»
وی از کمبود وقت برای ترجمه کتابهای پزشکی می‌گوید. به گفته وی پس از ترجمه کتاب، مدت شش ماه برای معرفی آن در بازار کتاب زمان لازم بود که این از مشکلاتی است که با توجه به اعتبار کتب پزشکی که چهار سال است و دو سال پس از چاپ، کتاب ترجمه شده، محدودیت‌هایی را برای عرضه و فروش کتاب ایجاد می‌کند، ولی پس از این مدت، تلاش‌های وی به ثمر رسیده، کتاب‌ها پس از دو بار تجدید چاپ و استقبال خوانندگان نایاب شده است.
مشکل دیگر، وقفه در تجدید چاپ کتاب است، چاپ مجدد کتابهای علمی باید تا ورود آخرین چاپ کتاب به کشور، متوقف شده تا پس از تجدید نظر، کتاب جدید به بازار عرضه شود.
دومین کتاب وی «اسپیروف» از مهم‌ترین منابع معتبر پزشکی است که آماده چاپ است.
وی مهم‌ترین مشکل موجود برای چاپ کتاب را، زمان‌بر بودن تاییدیه وزارت ارشاد می‌داند و می‌گوید: «در این کتاب که هیچ‌گونه دخل و تصرفی نشده بود، مدت دو ماه برای اخذ مجوز ارشاد معطل شدیم و در مجموع از زمان تحویل کتاب تا صدور مجوز چهار ماه طول کشید در حالی که این فاصله زمانی می‌توانست بسیار کوتاه‌تر باشد.»
وی می‌گوید: «با حداقل روزی سه تا چهار ساعت صرف وقت به صورت فشرده، مدت شش ماه برای ترجمه کتاب دو جلدی اسپیروف وقت گذاشته‌ام.»
وی تاکید می‌کند: «بهرغم در دسترس بودن منابع معتبر پزشکی در رشته زنان، ولی انگیزه من از ترجمه کتاب به این صورت، کم بودن وقت رزیدنت‌های زنان برای مطالعه و نبود ترجمه کتاب است که با توجه به درخواست‌های مکرر دانشجویان و رزیدنت‌ها بر آن شدم تا این دو کتاب را هر چهار سال یک‌بار، تجدید چاپ کنم.
توجه به کیفیت کار
با سیر در دنیای پر پیچ و خم مولفان مشاهده می‌شود، خوانندگان بهتر می‌توانند به کیفیت کار تالیف یا ترجمه کتابی که با عشق و علاقه همراه باشد، اعتماد کنند که این موضوع با استقبال بیشتر خوانندگان در چاپ‌های بعدی روبه‌رو می‌شود.
دیگر اینکه به اعتقاد مولفان کتب علمی، امکان دسترسی محدود به منابع اطلاعاتی که استفاده از آن تنها در مراکز خاص دانشگاهی امکان‌پذیر است، مشکلاتی را برای آنان ایجاد می‌کند.
و اما مشکلات اخذ مجوز وزارت ارشاد و تامین هزینه‌های چاپ کتاب، از مشکلات مولفانی است که تحت حمایت دانشگاه یا انجمن‌ها اقدام به نشر کتاب می‌کنند ولی مولفانی که به‌طور خصوصی و با هزینه شخصی این کار را انجام می‌دهند، با توجه به پیگیری‌های لازم شکایتی در این خصوص ندارند.
از طرفی به دلیل محدودیت بودجه‌های پژوهشی، انجمن‌های علمی نیز از توان حمایتی مناسبی برای انتشار کتاب برخوردار نیستند که توجه به این معضل می‌تواند در رفع برخی از چالش‌های موجود استادان مولف کتاب کمک شایانی باشد.
عدم پیگیری‌های لازم توسط موسسه‌های انتشاراتی، جهت اخذ مجوز وزارت ارشاد از مشکلات دیگری است که موجب نارضایتی مولفان در به تاخیر افتادن چاپ کتابشان می‌شود، این در حالی است که بنابر اظهار مولفانی که امور را به تنهایی پیگیری می‌کنند، معمولا با انجام پیگیری‌های لازم انجام می‌شود، که این نیز توجه بیشتر ناشران را طلب می‌کند.
منبع: خانه کتاب (لینک خبر: www.ketab.ir/NewsDetail.aspx?Newsid=19)
